کیان آنلاین – رایان حسینی: قرارداد بلندمدت توسعه بندر چابهار که در اواسط ژانویه بین هند و ایران نهایی شد، جزء حیاتی استراتژی دهلی نو برای دور زدن پاکستان در دسترسی به بازارهای آسیای مرکزی و ایجاد توازن در روابط رو به رشد چین و پاکستان است.
نقش چابهار در روابط ایران و هندوستان
بندر چابهار که در استان سیستان و بلوچستان ایران در سواحل جنوبی قرار دارد، از سال 2016 توسط هند و ایران در حال توسعه است. بندر چابهار که از نظر استراتژیک برای هر دو کشور مهم است، در سال‌های اخیر نقطه کانونی معادلات هند و ایران بوده، اما پیشرفت در این پروژه کند باقی مانده است زیرا هند پس از افزایش تحریم‌های واشنگتن علیه تهران و با وجود اینکه چابهار از تحریم ها معاف بود ، از توسعه این بندر خوددراری می‌کند.
«سوبرهمانیام جایشانکار» وزیر امور خارجه هند در اواسط ژانویه در سفر به تهران با مهرداد بذرپاش وزیر شهرسازی ایران، قرارداد بلندمدتی برای توسعه بندر چابهار امضا کرد. با جایگزینی قرارداد جدید با توافق بین هند پورت گلوبال (IPGL) و آریا بنادر ایران در سال 2016، این توافق نهایی پس از سال‌ها مذاکره محقق شده است.
المانتیور در گزارشی گفته دهلی نو از تهران خواسته بود به توافقی طولانی‌تر منعقد کند، اما تهران از بند داوری در قرارداد اصلی 2016 که حل اختلافات را به دادگاه‌های خارجی ارجاع می‌داد، ناراحت بود.
«آشوک سواین» استاد تحقیقات صلح و درگیری در دانشگاه اوپسالا در سوئد به المانیتور گفته جایشانکار در تهران «درباره کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) هم مذاکره کرده و بر اهمیت استراتژیک و اقتصادی این همکاری بین هند و ایران تاکید کرده است.»
به گفته سواین این توافق جایگزین قرارداد اولیه است که مدت زمان آن 10 سال بود و مفاد آن به صورت خودکار تمدید می شد.
آیا تاثیر تحریم‌ها علیه ایران کاهش می‌یابد؟
اگرچه فاز اول پایانه شهید بهشتی در سال 2017 به پایان رسید، اما سه فاز باقی مانده در حال تعلیق است. در سال 2023، هند 12 میلیون دلار از بودجه سالانه خود را برای تکمیل چابهار اختصاص داد، اما در بیشتر موارد، این پروژه در هاله‌ای از ابهام قرار داشت و شروع نشد.
المانیتور در گزارش خود گفته زمانی که بندر چابهار به طور کامل توسعه یابد، نه تنها می‌تواند به کاهش اثرات تحریم‌های غرب بر ایران کمک کند، بلکه می‌تواند دسترسی زمینی هند به افغانستان و آسیای مرکزی را نیز فراهم کند. دستری که پاکستان همیشه هند را از آن محروم کرده است
سواین در گفتگو با المانیتور خاطرنشان کرده که چابهار تنها بندر عمیق ایران با دسترسی مستقیم به اقیانوس هند است که آن را به محوری برای دسترسی به افغانستان، آسیای مرکزی و فراتر از آن تبدیل کرده است. موقعیت استراتژیک آن جذابیت آن را برای تجارت بین‌الملل افزایش می‌دهد، به‌ویژه برای کشورهایی که به دنبال جایگزینی برای مسیرهای تجاری سنتی هستند.
هند سرمایه‌گذار اصلی در چابهار بوده است و این بندر را جزء حیاتی استراتژی خود برای دور زدن پاکستان برای دسترسی به بازارهای آسیای مرکزی و ایجاد موازنه در روابط رو به رشد چین و پاکستان می‌داند.
تعادل میان روابط ایران با چین و هندوستان از طریق بندر چابهار
همچنین چابهار بخشی از INSTC است که یک پروژه حمل و نقل چندوجهی به طول 7200 کیلومتر برای جابجایی بار بین هند، ایران، افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، روسیه، آسیای مرکزی و اروپا است.
علاوه بر این، از زمانی که پکن طرح یک کمربند، یک جاده (BRI) را راه‌اندازی کرد و بندر گوادر پاکستان را به عنوان بخشی از کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) توسعه داده، دهلی نو می‌خواسته حضور خود را در همان منطقه گسترش دهد تا فعالیت های چین و پاکستان را زیر نظر داشته باشد. اما چین خیلی زود وارد یک مشارکت استراتژیک جامع ۲۵ ساله با ایران شد و یک خط کشتیرانی مستقیم به چابهار، با دو بندر متمایز شهید بهشتی و شهید کلانتری، راه‌اندازی کرد. از آنجایی که سرمایه گذاری‌های دهلی نو فقط به بندر شهید بهشتی محدود می‌شد، فضای کافی برای پکن نیز وجود داشت. در نتیجه، بندر چابهار اکنون به تهران این فرصت را می‌دهد که میان همکاری‌های خود با چین و هند موازنه ایجاد کند.
همزمان، نفوذ فزاینده چین در ایران، که با سرمایه گذاری های قابل توجه و توافقنامه های همکاری استراتژیک همراه شده، چابهار را به عنوان یک دارایی بالقوه در طرح یک کمربند یک جاده چین تبدیل کرده است.
زمان بندی کلیدی است
نکته جالب این است که زمان سفر جایشانکار و این توافق نهایی چابهار با هند با حملات هوایی ایران به پاکستان برای تخریب آنچه که مخفیگاه تروریست‌ها در استان سیستان و بلوچستان خوانده می‌شود، همزمان شد. پاکستان در فاصله کمی به این حمله پاسخ داد.
اگرچه هر دو کشور در عرض 48 ساعت با کنترل خسارات وارد شده؛ روابط دیپلماتیک خود را بازگرداندند، اما از سرگیری همکاری بین تهران و دهلی نو در این برهه زمانی در اسلام‌آباد مورد استقبال قرار نگرفت، به‌ویژه که هند و ایران از سال 2003 یک پیمان دفاعی هم امضا کرده‌اند.
به طور ناخواسته، این حادثه به همراه توافق امضا شده، این طور نشان داد که تهران در حال نزدیک شدن به دهلی نو است.
سواین گفته «هند در حال پیگیری یک توافق بلندمدت برای حفظ روابط مطلوب خود با ایران و اطمینان از همسویی [ایران] با هند است . روابطی که اگر مستقیماً علیه چین نباشد، حداقل در مخالفت با پاکستان باشد. »
بحران دریای سرخ
بحران جاری در دریای سرخ و حمله یمنی‌ها به کشتی‌های تجاری، به تجارت هند آسیب رسانده است. جایشانکار ضمن تماس تلفنی با ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، درباره تهدیدهای کشتیرانی در منطقه صحبت کرد و تاکید کرد که به این موضوع «به سرعت رسیدگی شود.» ظاهراً این وضعیت هم ارزش چابهار را برای هند افزایش داده است.
تروریسم و دزدی دریایی مستمر در جنوب دریای سرخ، فرصت‌های رو به رشد کوریدور شمال-جنوب را برای هند و همچنین اروپا برجسته می‌کند و ایران به عنوان یکی از سهامداران اصلی این کریدور، با نقش آفرینی برجسته چابهار است.
از سوی دیگر ارتباط جاده‌ای و ریلی به افغانستان و تجارت پیش بینی شده با آسیای مرکزی بهانه هند برای داشتن ایستگاه‌های شنود در چابهار است که برای هند اهمیت استراتژیک و ژئواکونومیک دارد و سنگ بنای روابط این کشور با ایران است.
