مقایسه بازار سرمایه ایران با سایر بازارهای مالی

به گزارش کیان آنلاین، بازار سرمایه ایران یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصادی کشور است که علاوه بر بورس اوراق بهادار، شامل بازارهای مسکن، ارز، طلا و همچنین رمزارزها می‌شود. این بازارها هر یک با چالش‌ ها و مزایای خاص خود مواجه هستند و بررسی وضعیت آن‌ها می‌تواند به بهبود عملکرد این بازارها کمک کند. در گزارش اختصاصی کیان آنلاین که در مصاحبه با مجید عبدالحمیدی کارشناس و فعال بازارسرمایه نگارش شده، به مقایسه وضعیت بازار سرمایه ایران با سایر بازارهای مالی داخلی و همچنین جایگاه رمزارزها در اقتصاد جهانی پرداخته خواهد شد.

نگاهی به وضعیت بازار سرمایه ایران و بازارهای مالی جهانی

بازارهای مالی ایران شامل بورس اوراق بهادار، بازار مسکن، ارز، طلا، سپرده‌ های بانکی و اخیراً رمز ارزها، هر یک دارای ساختار، مزایا و چالش‌ های خاص خود هستند. این بازارها نه تنها به عنوان ابزارهای متداول سرمایه‌ گذاری، بلکه به عنوان شاخص‌ هایی از وضعیت اقتصادی، سیاست‌ های کلان و سطح نقدینگی در کشور نقش ایفا می‌کنند.

در سطح جهانی، رمز ارزها و صندوق‌ های سرمایه‌ گذاری مبتنی بر آن‌ ها (Crypto ETFs) به عنوان یک طبقه دارایی نوین و پیشرو، در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی سبد سرمایه‌ گذاری سرمایه‌ گذاران نهادی و خرد هستند. افزایش پذیرش این دارایی در نظام‌ های مالی بین‌المللی و ورود آن به ابزارهای سرمایه‌ گذاری سنتی، موجب شده تا رمز ارزها نه تنها یک دارایی سفته‌ بازانه، بلکه یک گزینه جدی برای سرمایه‌ گذاری بلندمدت محسوب شوند.

در این تحلیل، با رویکردی تخصصی و مبتنی بر داده‌ های اقتصادی، بازار سرمایه ایران را در کنار سایر بازارهای مالی داخلی بررسی کرده و جایگاه رمز ارزها را به عنوان یک ابزار سرمایه‌ گذاری نوظهور و تأثیرگذار در این اکوسیستم تحلیل خواهیم کرد.

بازدهی و رشد سرمایه در بلندمدت

هر یک از این بازارها بسته به تحولات اقتصادی، سیاست‌های پولی و نرخ بهره، بازدهی متفاوتی را در بلندمدت ارائه داده‌اند:

• بورس ایران: در دوره‌های رونق اقتصادی و ورود نقدینگی، یکی از پردرآمدترین بازارهای مالی بوده است. با این حال، در دوره‌های رکود، اصلاحات شدید قیمتی را تجربه کرده است. صنایع صادرات‌محور مانند پتروشیمی و فولاد در برابر تورم و نوسانات ارزی عملکرد بهتری دارند.

• بازار مسکن: این بازار رشد باثبات‌تری نسبت به بورس داشته و همواره با تورم همبستگی بالایی داشته است. اما به دلیل نقدشوندگی پایین و هزینه‌های بالا (مانند مالیات و هزینه‌های نقل و انتقال)، به عنوان یک گزینه سرمایه‌گذاری کم‌تحرک شناخته می‌شود.

• بازار ارز و طلا: این بازارها نقش مهمی در حفظ ارزش دارایی در برابر کاهش قدرت خرید پول ملی ایفا می‌کنند. در مواقع بحران اقتصادی و کاهش ارزش ریال، سرمایه‌گذاران به این بازارها هجوم می‌آورند.

• رمزارزها: یکی از طبقات دارایی با رشد تصاعدی که در دهه اخیر بازدهی خیره‌کننده‌ای را در سطح جهانی ثبت کرده است. با پذیرش بیشتر دولت‌ها، نهادهای مالی و سرمایه‌گذاران بزرگ، صندوق‌های سرمایه‌گذاری رمزارز (Crypto ETFs) به یکی از ابزارهای مالی کلیدی در اقتصاد دیجیتال تبدیل شده‌اند.

• سپرده‌های بانکی: کم‌ریسک‌ترین گزینه سرمایه‌گذاری هستند، اما معمولاً بازدهی آن از تورم عقب می‌ماند.

نقدشوندگی و قابلیت تبدیل سرمایه

نقدشوندگی دارایی‌ها یکی از مهم‌ترین معیارهای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود، زیرا میزان سهولت و سرعت تبدیل دارایی به وجه نقد را تعیین می‌کند. دارایی‌هایی با نقدشوندگی بالا به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند که در کوتاه‌ترین زمان ممکن، دارایی خود را بدون افت شدید قیمت به فروش برسانند، درحالی‌که دارایی‌های کم‌نقدشونده ممکن است برای فروش، به زمان و شرایط خاصی نیاز داشته باشند.

• بورس ایران: بازار سرمایه ایران از سطح بالایی از نقدشوندگی برخوردار است و سرمایه‌گذاران می‌توانند در لحظه و بدون محدودیت زمانی، سهام خود را در بازارهای رسمی معاملاتی خرید و فروش کنند. البته نقدشوندگی برخی سهام ممکن است تحت تأثیر عواملی مانند دامنه نوسان، حجم مبنا و مقررات محدودکننده معاملات دچار چالش شود.

• بازار مسکن: یکی از کم‌ نقدشونده‌ ترین دارایی‌ها محسوب می‌شود. فرآیند خرید و فروش ملک به عوامل متعددی مانند عرضه و تقاضا، شرایط اقتصادی، قوانین مالیاتی و دوره‌های رکود و رونق در بازار مسکن وابسته است. در بسیاری از موارد، فروش یک واحد مسکونی یا تجاری ممکن است چندین ماه تا یک سال به طول بیانجامد، که آن را به یک گزینه سرمایه‌گذاری بلندمدت و غیرقابل نقدشوندگی سریع تبدیل می‌کند.

• ارز و طلا: این دارایی‌ها از نقدشوندگی بسیار بالایی برخوردار هستند و در هر لحظه از شبانه‌روز، قابلیت تبدیل به ریال یا سایر دارایی‌ها را دارند. بازارهای نقدی و مشتقه برای طلا و ارز، امکان معاملات لحظه‌ای و تسویه فوری را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند، که این امر موجب افزایش جذابیت این دارایی‌ها در شرایط بی‌ثباتی اقتصادی و تورمی می‌شود.

• رمزارزها: بالاترین سطح نقدشوندگی را در بین بازارهای جهانی دارند. امکان معامله ۲۴ ساعته و بدون محدودیت زمانی در صرافی‌های بین‌المللی و بازارهای غیرمتمرکز، یکی از ویژگی‌های کلیدی رمزارزها است. با پذیرش روزافزون رمزارزها در نهادهای مالی سنتی و ایجاد ابزارهای سرمایه‌گذاری مانند صندوق‌های رمزارزی (Crypto ETFs)، نقدشوندگی این بازار بیش از پیش افزایش یافته است.

• سپرده‌های بانکی: در میان گزینه‌های موجود، یکی از نقدشونده‌ترین دارایی‌ها محسوب می‌شود، زیرا سرمایه‌گذاران می‌توانند در هر زمان وجه سپرده خود را برداشت کنند. با این حال، در برخی حساب‌های مدت‌دار، برداشت زودتر از موعد موجب کاهش نرخ سود یا جریمه مالی می‌شود، که این موضوع می‌تواند بر جذابیت نقدشوندگی آن تأثیر بگذارد.

ریسک و نوسانات بازارها

ریسک سرمایه‌ گذاری در هر یک از بازارهای مالی، تابعی از ماهیت دارایی، میزان اهرم‌ پذیری، حساسیت به تغییرات کلان اقتصادی، سیاست‌ های پولی و مالی و رفتار سرمایه‌ گذاران است. میزان پذیرش ریسک توسط سرمایه‌ گذار، در انتخاب بازار مناسب نقشی کلیدی دارد و تحلیل پروفایل ریسک-بازدهی برای تصمیم‌ گیری سرمایه‌ گذاری ضروری است.

• بورس ایران: بورس اوراق بهادار ایران به دلیل کارایی اطلاعاتی پایین، مداخلات دولتی، نوسانات بالای نقدینگی و عدم عمق کافی در برخی نمادها، دارای سطح بالایی از ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک است. ریسک سیستماتیک این بازار عمدتاً ناشی از نرخ بهره، سیاست‌ های پولی بانک مرکزی، تحولات ارزی، تصمیمات کلان دولتی و متغیرهای کلان اقتصادی است، درحالی‌ که ریسک غیرسیستماتیک شامل سیاست‌ های قیمت‌ گذاری دستوری، نوسانات سودآوری صنایع، و تغییرات در مقررات بازار سرمایه است. در دوره‌ های رونق، اثر شتاب قیمتی (Momentum Effect) در این بازار مشهود بوده، اما در دوره‌ های رکود، اصلاحات قیمتی عمیق‌ تر از حد انتظار رخ می‌ دهد.

• بازار مسکن: این بازار به دلیل ماهیت غیرمولد و نقدشوندگی پایین، یکی از کم‌ ریسک‌ ترین بازارها محسوب می‌ شود. با این حال، ریسک نقدشوندگی (Liquidity Risk) و ریسک چرخه‌ های رکود و رونق از عوامل مؤثر بر بازدهی آن هستند. کاهش نسبت گردش سرمایه در معاملات املاک و افت قدرت خرید مسکن به درآمد سرانه، منجر به کاهش نقدشوندگی و رکودهای طولانی‌مدت در این بازار می‌ شود.

• ارز و طلا: دارایی‌های ضدتورمی (Inflation Hedge Assets) مانند طلا و ارز، معمولاً در شرایط افزایش انتظارات تورمی و بی‌ ثباتی اقتصادی، به‌ عنوان دارایی امن مورد استقبال قرار می‌ گیرند. با این حال، ریسک مداخله بانک مرکزی و ریسک نظارتی در بازار ارز و طلا بسیار بالا است. در کشورهایی که سیاست‌ های کنترل نرخ ارز اجرا می‌ شود، مانند ایران، این دارایی‌ ها دچار سرکوب قیمتی شده و ریسک‌ های غیرقابل‌ پیش‌ بینی ایجاد می‌ شود.

• رمزارزها: به‌ عنوان بالاترین کلاس دارایی از نظر نوسان‌ پذیری (Volatility-Driven Asset Class)، بازار رمزارزها از ریسک نقدشوندگی بالا، حساسیت به تغییرات سیاست‌ های نظارتی و تأثیرپذیری از رفتار سفته‌ بازان رنج می‌ برد. نوسان ضمنی و انحراف معیار بازدهی در رمزارزها، بسیار بیشتر از سایر دارایی‌ های مالی سنتی است. با این حال، پذیرش صندوق‌ های ETF بیت‌ کوین نقدی (Spot Bitcoin ETFs) در بازارهای مالی پیشرفته، موجب کاهش ریسک نقدشوندگی و افزایش اعتبار رمز ارزها به‌ عنوان یک طبقه دارایی قانونی شده است.

• سپرده‌ های بانکی: کم‌ ریسک‌ترین گزینه سرمایه‌ گذاری محسوب می‌ شود و به‌ عنوان یک دارایی با بازده تضمین‌شده (Fixed-Income Instrument) شناخته می‌ شود. با این حال، در شرایط تورمی، ریسک کاهش ارزش واقعی در این نوع سرمایه‌ گذاری بالا است. نرخ بهره حقیقی که به‌ عنوان تفاضل نرخ بهره اسمی و تورم تعریف می‌ شود، معمولاً در بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه، منفی بوده و منجر به کاهش ارزش واقعی دارایی‌ های نقدی در بلندمدت می‌ شود.

تأثیر تورم و سیاست‌ های کلان اقتصادی بر بازارهای مالی

تورم و سیاست‌ های کلان اقتصادی، از جمله نرخ بهره، سیاست‌ های مالی و پولی، میزان نقدینگی در گردش و سیاست‌ های ارزی، تأثیر مستقیمی بر رفتار بازارهای مالی دارند. هر یک از بازارهای مالی، وابسته به سطح انعطاف‌ پذیری نسبت به تغییرات تورمی و سیاست‌ های دولتی، واکنش‌ های متفاوتی از خود نشان می‌دهند.

• بورس ایران: افزایش تورم و کاهش ارزش پول ملی، معمولاً منجر به رشد اسمی شاخص‌ های بازار سرمایه می‌ شود، به‌ویژه در شرکت‌ های صادرات‌ محور که درآمدهای آن‌ها به نرخ ارز وابسته است. در دوره‌ های افزایش تورم، شرکت‌ های کامودیتی‌ محور (Commodity-Based Companies) مانند صنایع فلزی، پتروشیمی و نفتی، عملکرد بهتری دارند، زیرا ارزش جایگزینی دارایی‌ های آن‌ها و سودآوری ناشی از فروش صادراتی، افزایش می‌ یابد. با این حال، سیاست‌ های مداخله‌ ای دولت، مانند قیمت‌ گذاری دستوری، تغییر در نرخ بهره بین‌ بانکی، سیاست‌ های پولی انقباضی و کنترل‌ های نظارتی، می‌ توانند تأثیر منفی بر رشد واقعی بازار سرمایه داشته باشند.

• بازار مسکن: این بازار به‌ طور سنتی همبستگی بالایی با نرخ تورم و نقدینگی در اقتصاد دارد. در شرایط افزایش تورم، قیمت اسمی املاک افزایش می‌ یابد و موجب حفظ ارزش دارایی مالکان می‌ شود. با این حال، افزایش شدید قیمت مسکن می‌ تواند منجر به افت شاخص دسترسی به مسکن و کاهش قدرت خرید متقاضیان شود، که در نهایت بازار را وارد رکود معاملاتی می‌ کند. علاوه بر این، سیاست‌ های مالیاتی، نرخ بهره تسهیلات بانکی و برنامه‌ های حمایتی دولت در بخش مسکن، از جمله عوامل تأثیرگذار بر روند این بازار هستند.

• بازار ارز و طلا: در شرایط افزایش تورم، رشد پایه پولی و کاهش ارزش پول ملی، تقاضا برای دارایی‌های ضدتورمی (Inflation Hedge Assets) مانند ارزهای خارجی و طلا افزایش می‌ یابد. در نتیجه، این دارایی‌ ها معمولاً رشد قیمتی قابل توجهی را تجربه می‌ کنند. با این حال، سیاست‌ های کنترلی بانک مرکزی، مانند تعیین نرخ ارز ترجیحی، سیاست‌ های تثبیت ارزی، دخالت‌ های ارزی و سرکوب تقاضا، می‌ توانند موجب ایجاد ریسک‌ های نظارتی و نوسانات کنترل‌ شده در این بازار شوند.

• رمزارزها: بر خلاف دارایی‌ های سنتی، رمزارزها به‌ عنوان یک طبقه دارایی بین‌ المللی و غیرمتمرکز، وابستگی مستقیمی به سیاست‌ های پولی و مالی دولت‌ ها ندارند. در سال‌ های اخیر، سرمایه‌ گذاران نهادی و خُرد، از رمزارزها به‌ ویژه بیت‌ کوین، به عنوان پناهگاه امن (Safe Haven Asset) و پوشش تورمی در برابر کاهش ارزش پول‌ های ملی و سیاست‌ های انبساطی بانک‌ های مرکزی استفاده کرده‌ اند. با این حال، ریسک‌ های قانونی، نظارتی و نوسانات شدید قیمتی همچنان چالش‌ هایی برای پذیرش گسترده‌ تر این بازار محسوب می‌ شوند.

• سپرده‌ های بانکی: در شرایط تورمی، اگر نرخ بهره اسمی سپرده‌ ها کمتر از نرخ تورم باشد، نرخ بهره حقیقی منفی می‌ شود و ارزش واقعی سپرده‌ ها کاهش می‌ یابد. در چنین شرایطی، سپرده‌ گذاران تمایل بیشتری به خروج سرمایه از بانک‌ ها و ورود آن به سایر بازارهای مالی مانند بورس، طلا، ارز و مسکن پیدا می‌ کنند. این مسئله می‌ تواند موجب کاهش حجم نقدینگی در سیستم بانکی و افزایش فشار بر نرخ بهره بین‌ بانکی شود.