کیان آنلاین – رایان حسینی: صادرات ۵ ماهه ایران به روسیه کمتر از ۳۷۱ میلیون دلار بوده و پیش بینی میشود این رقم تا پایان سال در صورت وقوع یک معجزه به کمتر از ۱.۲ میلیارد دلار برسد. فعالان اقتصادی حوزه تجارت ایران و روسیه معتقدند دلیل کاهش سهم ایران در بازار روسیه دو نکته است؛ راه‌های حمل و نقل ترانزیتی و نرخ ارز.
آمار‌های گمرک ایران حاکی از سهم کمتر از نیم درصدی ایران از بازار روسیه است. این در حالی است که افزایش روابط تجاری ایران و روسیه در صدر شعار‌های دولت سیزدهم قرار داشت. به نظر میرسید با امضای توافقنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سهم ایران از بازار کشور‌های اوراسیا به ویژه روسیه افزایش چشم‌گیری پیدا کند، اما طی دو سال اخیر، صادرات چین به روسیه از ۴۰.۸ میلیارد دلار در ۸ ماهه ۲۰۲۱ میلادی به حدود ۷۲ میلیارد دلار در ۸ ماهه ۲۰۲۳ رسیده است. همچنین صادرات ترکیه به روسیه از ۳ میلیارد دلار در ۷ماهه نخست ۲۰۲۱ به ۶.۶ میلیارد دلار در ۷ماهه نخست ۲۰۲۳ رسیده است.
جلالی‌فر: حمل و نقل جاده‌ای ایران و روسیه چالش بزرگ مراودات دو کشور است
فعالان اقتصادی حوزه تجارت ایران و روسیه معتقدند دلیل کاهش سهم ایران در بازار روسیه دو نکته است؛ راه‌های حمل و نقل ترانزیتی و نرخ ارز. جلیل جلالی‌فر عضو اتاق بازرگانی ایران و روسیه به کیان آنلاین گفته حمل و نقل جاده‌ای ما چالش‌های بسیار بزرگ مراودات هم در سمت ایران است هم روسیه مواجه است.
بیشتر بخوانید:
آیا لغو روادید رانندگان ایرانی چاره توسعه روابط تجاری ایران و روسیه است؟
او با اشاره به پیشنهاد فدراسیون حمل و نقل و لجستیک ایران برای لغو روادید رانندگان ایرانی به روسیه گفته اگر نهاد‌های مربوطه در حمل‌ونقل جاده‌ای دنبال توسعه روابط هستند و باید موضوع کریدور شمال- جنوب را حل و فصل کنند. توسعه حمل و نقل جاده‌ای و تسریع ساخت مسیر ریلی رشت-آستارا می‌تواند منجر به توسعه تجارت شود، نه پیشنهاد برخی دوستان برای لغو روادید.
صادرات ترکیه به روسیه طی یکسال ۵ میلیارد دلار افزایش داشته است
جلالی‌فر با اشاره به توقف طرح تکمیل کریدور شمال-جنوب گفته اقتصاد کشور را معطل کرده‌اند و نتیجه این تفکرات این است که در ۵ ماهه اول سال جاری فقط ۳۷۱ میلیون دلار صادرات به روسیه داشتیم در حالی که سال گذشته این رقم در پایان سال بالغ بر ۱.۱ میلیارد دلار بوده است. همین نسبت را با ترکیه مقایسه کنید. حجم صادرات ترکیه به روسیه از ۲۰۲۲ به ۲۰۲۳ فقط ۵ میلیارد دلار افزایش داشته است. مسئولان باید جواب گوی این کاهش صادرات ایران به روسیه باشند که علتش همین زیرساخت‌های ضعیف حمل و نقلی و مشکلات حمل و نقل جاده‌ای در آستارا است. مشکلاتی که همگی قابل حل است، ولی ظاهرا اراده‌ای برای حل آن وجود ندارد.
این صادرکننده به روسیه می‌گوید در موضوع تحویل سوخت به خودرو‌ها دنیایی از چالش وجود دارد که شهرداری آستارا وظیفه خودش را انجام نمیدهد. در موضوع زیرساخت‌های خدماتی در مسیر هم دچار چالش جدی هستیم. راننده‌های داغستانی اغلبشان مسلمانند و باید سر وقت نماز بخوانند. ستاد نماز در هر شهرستان که رئیس آن فرماندار است چه کار می‌کند؟ یک نمازخانه قابل قبول در آستارا نیست. نمازخانه‌ای که هست یک سرویس بهداشتی درست و حسابی ندارد و راننده داغستانی نسبت به این وضعیت اعتراض دارد.
او در توضیح مشکلات دیگر زیرساخت‌های حمل و نقلی می‌گوید گمرک آستارا مشکل دارد. انبار‌های گمرک و پایانه گمرک برای ۵۰ سال است. در این پایانه مکررا راننده‌های کامیون گرفتار سارقان می‌شوند.
شرکت زیرساخت وزارت راه فقط بودجه و امکانات را چپاول می‌کند
جلالی‌فر به رویکرد تبلیغاتی دولت در خصوص تکمیل کریدور شمال-جنوب که حلقه گمشده آن خط آهن رشت به آستاراست اعتراض کرده و می‌گوید چرا دولت وقتی هنوز تملک اراضی نکرده این قدر روی این کوریدور مانور تبلیغاتی می‌دهد؟ بیش از ۸ ماه از پیشنهاد روسیه برای سرمایه‌گذاری در این خط آهن گذشته، ولی هیچ اتفاقی رخ نداده است. باید مشکل را در مدیریت شرکت زیرساخت وزارت راه جستجو کرد. این شرکت فقط بودجه و امکانات را چپاول می‌کند. این‌ها باید پاسخ بدهند چرا اتفاقی رخ نداده؟ یک عده هم که روس‌هراسی دارند می‌گویند روسیه کار نمی‌کند، فقط حرف می‌زند.
او درباره سهم تجارت ایران با روسیه گفته سال ۲۰۲۱ میزان صادرات ایران به روسیه ۹۶۶ میلیون دلار بود. این رقم در ۲۰۲۲ رسید به ۱.۱ میلیارد دلار و در ۵ ماهه امسال به کمتر از ۳۷۱ میلیون دلار. حتی اگر معجزه شود تا پایان سال این رقم به ۱.۲ میلیارد دلار خواهد رسید که رقم بسیار پایینی است. وقتی راه ریلی ایران از سرخس تا بندر امیر آباد، راه دریایی از بندر امیر آیاد و راه جاده‌ای از آستارا به روسیه وجود دارد چرا رشد تجارت نداریم؟
اتاق فکر آمریکا در بانک مرکزی نفوذ فکری قوی دارد
جلالی فر عامل دیگر کاهش تجارت ایران با روسیه را بانک مرکزی خوانده و می‌گوید: کارشناسان بانک مرکزی اصرار دارند که ارز حاصل از صادرات نرخ پایین تری از بازار آزاد داشته باشد. به شخصه اعتقاد دارم در چند جا اتاق فکر آمریکا نفوذ فکری قوی دارد؛ یکی در بخش زیرساخت‌ها و دیگری در بانک مرکزی. البته این وضعیت از زمان فرزین خیلی بهتر شده، ولی این مشکل را نتوانسته درست کند. ۶ ماه لازم است که این وضعیت درست شود بعد شما ببینید چقدر افزایش صادرات خواهیم داشت. ارز کشور ما در واردات دارد نفله میشود.
این صادرکننده ایرانی به روسیه می‌گوید یکی دیگر از مشکلات توسعه تجارت با روسیه، مقررات تراتزیتی است. موانعی در مسیر ترانزیت ایران از کشور‌های هند و حوزه خلیج فارس از طریق ایران به روسیه وجود دارد که موجب میشود کالا در بنادر متوقف شود.
او توضیح داده که در مواردی کالا بیش از دو ماه برای یک آزمایش در بنادر متوقف می‌شد. عدم مسئولیت‌پذیری نمایندگی‌های سازمان‌های دولتی مثل استاندارد و گمرک در مبادی ورودی مانند بندرعباس سرعت را کم کرده است. سرعت در ترانزیت مهم است. وقتی کالا در گمرک معطل شود، هزینه ترانزیت بالا می‌رود. همین الان کالا دو ماه در گمرک می‌ماند و هزینه بالا می‌رود در حالی که هزینه صادرات هند از کانال سوئز به روسیه ۱۲۰۰ دلار در هر کانتینر ۲۰ فوتی ارزان‌تر از مسیر ایران است. این در حالی است که قرار بود این هزینه از ایران کمتر باشد. کالا‌های هندی ۳۵ روزه از کانال سوئز به روسیه می‌رسند در حالی که در ایران باید ۱۵ روزه میرسید، ولی عملا این اتفاق نمی‌افتد. ما کالایی نداریم که از هند ۱۵ روزه به روسیه برسد.
دولت می‌گوید اول کالا بیاید بعد زیرساخت درست کنیم!
جلالی‌فر در نقد کوریدور شمال-جنوب می‌گوید گمرک در تمام بنادر ایران تمام وقت کار نمی‌کند. نمی‌شود صحبت از کریدوری کنیم که شیفت شبانه‌روزی ندارد. همه واحد‌های خدماتی باید شبانه‌روزی باشند. این زیرساخت‌ها اول باید ایجاد شود تا کالا بیاید حالا دوستان ما در نهاد‌های دولتی می‌گویند اول باید کالا بیاید بعد ما زیرساخت ایجاد کنیم. این درست نیست.
او پیش‌بینی کرده حمل و نقل دریایی در خزر به خاطر بحث نرخ ارز با کاهش بیشتری هم مواجه شود چرا که اگر قرار باشد صادر کننده از نرخ ارز بانک مرکزی تبعیت کند، قیمت محصول صادراتی با مشابه خارجی آن در بازار هدف قابل رقابت نیست؛ لذا با زیان مواجه می‌شوند الان هم بخشی کالا‌های صادراتی که به روزه صادر میشود.
جلالی فر مثالی زده و می‌گوید در صادرات کاشی و سرامیک، هند از ایران جلو زده است. هندی‌ها و چینی‌ها بازار روسیه را گرفته‌اند.
کدام کشور است که به تولید کننده خودش سوبسید ندهد؟
او در مورد توجیه دولت در مورد عدم آزادسازی نرخ ارز حاصل از صادرات می‌گوید: دولت معتقد است به تولیدکننده انرژی ارزان می‌دهد در نتیجه ارز حاصل از صادرات نباید با نرخ ارز بازار آزاد برابری داشته باشد. سوال ما این است که کدام کشور است که به تولید کننده خودش سوبسید نمیدهد؟ زمانی محاصره قطر اتفاق افتاد، دولت ترکیه هزینه حمل کالای صادراتی را از ترکیه تا قطر را تقبل کرد، چون این تنها راهی بود که بتواند جای ایران را بگیرد. ما در ایران گفتیم اگر می‌خواهیم به قطر کالا ببریم باید ارز حاصل از صادرات را وارد سامانه نیما کنیم. نتیجه چه شد؟ الان نقش ترکیه در قطر پر رنگ‌تر از ایران است.