کیان آنلاین – ریحانه شریفی: اگر این سوال برایتان پیش آمده که تاثیر جنگ اسرائیل و حماس بر اقتصاد جهان و خاورمیانه چیست، این گزارش را بخوانید. یک‌ماه پیش، در آستانه حمله حماس به اسرائیل، دلایلی برای امیدوار بودن به اقتصاد خاورمیانه وجود داشت. کشورهای حاشیه خلیج فارس میلیارد‌ها دلار از سود نفت را صرف سرمایه‌گذاری‌های پر زرق و برق کرده بودند و همه چیز از تیم‌های ورزشی گرفته تا بخش‌های تولیدی را متحول کرده بودند. تحلیلگران خوش‌بین‌تر فکر می‌کردند ثروت کشورهای غنی خلیج فارس به‌زودی به کشورهای فقیرتر منطقه سرازیر می‌شود.
اقتصاد خاورمیانه بعد از جنگ حماس
اکونومیست یادداشتی نوشته و درآن تردید‌ها درباره آینده اقتصاد جهان و خاورمیانه بعد از جنگ حماس را شرح داده است. اکونومیست در گزارش خود گفته دوران طولانی آرامش بعد از بهار عربی در سال ۲۰۱۱ امیدوار کننده بود. به نظر می‌رسید درگیری‌های غم‌انگیز، جنگ‌های داخلی در لیبی و یمن و همچنین مقاومت سازمان‌یافته فلسطین در برابر اسرائیل متوقف شده است. درگیری‌های خشونت‌آمیز به ندرت اتفاق می‌افتاد. رقبای بزرگ منطقه به سمت روابط گرم‌تر پیش می‌رفتند. سرمایه‌گذاران بین‌المللی برای مشارکت در پیشرفت اقتصادی به خلیج فارس هجوم آورده بودند.
حمله حماس و پاسخ اسرائیل این پیام را مخابره می‌کند که منطقه در ماه‌های آینده، مملو از یک درگیری خونین و ویرانگر خواهد بود. رهبران کشورهای عربی تحت فشار مردمشان، اسرائیل را مسئول این وضعیت می‌دانند. یک شبه تمرکز آن‌ها از رشد اقتصادی به مهار و جنگ تغییر کرده است. کشورهای منطقه، از جمله مصر و قطر، تمام توان دیپلماتیک خود را برای جلوگیری از گسترش درگیری‌ها به کار برده‌اند.
بیشتر بخوانید: تبعات اقتصادی جنگ حماس و اسرائیل چیست؟
عادی سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل پیش از جنگ غزه
حتی اگر درگیری بین حماس و اسرائیل ادامه پیدا نکند، هزینه‌هایی در پی خواهد داشت. تحلیلگران در مورد چشم‌انداز رشد اقتصادی خوشبین بودند. سال ۲۰۲۰، امارات متحده عربی و بحرین روابط خود را با اسرائیل عادی کردند و در‌ها را به روی روابط تجاری عمیق‌تر باز کردند. اگرچه بسیاری از کشورهای عربی دیگر از به رسمیت شناختن اسرائیل امتناع کردند، اما بسیاری از آن‌ها تمایل داشتند که در سکوت با اسرائیل تجارت کنند. حتی شرکت‌های عربستان سعودی به‌طور مخفیانه با همتایان اسرائیلی‌شان معامله می‌کردند و در شرکت‌های اسرائیلی سرمایه‌گذاری می‌کردند. دو کشور در تلاش بر روی توافقی برای رسمی کردن روابط بودند.
اینکه این مذاکرات تا کی قرار است متوقف بماند مشخص نیست، اما هر چه ویرانی در غزه بیشتر باشد، با توجه به طرفداران فلسطین در کشورهای عربی و فشار همسایگان، عادی‌سازی روابط با اسرائیل برای رهبران کشورهای عربی سخت‌تر خواهد بود. اگرچه «ثانی الزیودی» وزیر تجارت خارجی امارات قول داده تجارت و سیاست را از هم جدا نگه دارد، اما دیگران مطمئن نیستند که چنین وعده‌ای قابل تحقق باشد. یک بانکدار ترکیه‌ای که قرارداد‌هایی را برای شرکت‌های خلیج فارس تنظیم می‌کند، گزارش داده که اکثر مشتریانش که اسرائیل را به عنوان مقصد سرمایه‌گذاری در نظر می‌گرفتند، منتظرند ببینند چه اتفاقی می‌افتد.
تاثیر جنگ حماس و اسرائیل بر کشورهای فقیر خاورمیانه
برای کشورهای فقیرتر خاورمیانه، عواقب جنگ بدتر خواهد بود و هیچ کجا اوضاع بدتر از مصر نیست. این کشور قبلاً با تورم سالانه ۳۸ درصدی دست و پنجه نرم می‌کرد و دولت در حلقه بین پرداخت کوهی از بدهی‌های دلاری خود با باز پرداخت استقراض سپرده‌ها از بانک‌های مرکزی خلیج فارس گرفتار بود. این کشور در حال حاضر گازی که از اسرائیل می‌گرفت را هم از دست داده است.
در تاریخ اول نوامبر، مقامات قاهره به تعدادی از مجروحان غزه و همچنین افراد دارای تابعیت دوگانه اجازه عبور از مرز را دادند. برخی از دیپلمات‌ها امیدوارند اگر مشوق‌های مالی مناسب به مصر داده شود، ممکن است جریان عبور غیرنظامیان تسریع شود، شاید حتی بیشتر از استقبال اردن از فلسطینی‌ها در دهه ۱۹۴۰ و استقبال از سوری‌ها در دهه ۲۰۱۰.
در سال ۲۰۱۶ بیش از ۶۵۰ هزار پناهجوی سوری به اردن سرازیر شدند و حضور آن‌ها ۲.۶ میلیارد دلار برای دولت اردن هزینه داشت که بسیار بیشتر از ۱.۳ میلیارد دلاری بود که به عنوان کمک خارجی دریافت کرد. تعداد آوارگان غزه دو برابر است.
اگر جنگ غزه تشدید شود، اقتصاد جهان چه تغییری می‌کند؟
سوال اینجاست که اگر درگیری تشدید شود چه؟ در بدترین حالت، منطقه وارد جنگ می‌شود و این شامل احتمال رویارویی مستقیم بین ایران و اسرائیل است. در این صورت و اقتصاد‌ها زیر و رو می‌شوند. چنین جنگی احتمالاً با افزایش شدید قیمت نفت همراه خواهد بود. تولیدکنندگان نفت و کشورهای عربی حتی ممکن است مانند جنگ یوم کیپور در سال ۱۹۷۳، عرضه نفت به غرب را محدود کنند؛ این پیش‌بینی بانک جهانی است.
نفت ممکن است تا ۷۰ درصد افزایش قیمت داشته باشد و به ۱۵۷ دلار در هر بشکه برسد. اگرچه اقتصاد جهانی امروز کمتر به نفت وابسته است، اما هنوز تولیدکنندگان نفت خلیج فارس از این موضوع سود می‌برند. با این حال، جنگ همه‌جانبه مانع از تنوع بخشی به اقتصاد آن‌ها خواهد شد.
کارگران مهاجر کشورهای عربی را ترک می‌کنند. صنایع تولیدی بدون حمل‌ونقل ایمن زمین‌گیر خواهند شد. مراکز خرید و هتل‌هایی که با پیش‌بینی یک آینده از نوعی دیگر ساخته شده بودند، فاقد گردشگر خواهند شد؛ و برای واردکنندگان انرژی منطقه، از جمله مصر و اردن، افزایش قیمت نفت یک فاجعه خواهد بود.
یک سناریوی تشدید تنش محتمل‌تر دیگر نیز وجود دارد. ایران تا این لحظه از تبدیل تهدید‌ها به یک حمله مستقیم خودداری کرده است. اما هر چیزی در صورت تسری جنگ به بیرون از غزه در آینده ممکن است. مثلاً تصور کنید که در کرانه باختری جنگی در بگیرد یا درگیری با حزب‌الله بیشتر شود.
در این سناریو، سرمایه‌گذاری در خاورمیانه بسیار پرمخاطره‌تر به نظر می‌رسد. اگر درگیری‌ها در کشورهای همسایه آغاز شود، رهبران کشورهعای خلیج فارس باید تلاش کنند سرمایه‌گذاران را متقاعد کنند که بازگشت به آرامش و روابط نزدیک‌تر با اسرائیل ممکن است.
تاثیر جنگ اسرائیل و حماس بر کشورهای همسایه فلسطین
در چنین جهانی، مصر تنها کشوری نخواهد بود که تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. سقوط آزاد اقتصاد لبنان -که اکنون در سومین سال خود قرار دارد و تورم بالای ۱۰۰ درصد است- با درگیری بین اسرائیل و حزب‌الله، تسریع خواهد شد. نبرد در کرانه باختری، برای اردن که همسایه است، دردسر ایجاد می‌کند. این کشور هم مانند مصر تقریباً از هم پاشیده شده است.
اردن سال گذشته یک وام ۱.۲ میلیارد دلاری از صندوق بین‌المللی پول دریافت کرده و اخیراً صندوق به آن گفته بود که رشد سالانه ۲.۶ درصدی برای رفع مشکلاتش کافی نیست. سرازیز شدن پناهندگان به این کشور‌ها می‌تواند به بحران بازپرداخت بدهی‌های دولت دامن بزند.
اگر پول نقد مصر یا اردن تمام شود، نتایج برای منطقه بی‌ثبات‌کننده خواهد بود. هر دو کشور با سرزمین فلسطین هم مرز هستند و به متحدانشان اطلاعات می‌دهند. هر دو جمعیت جوان و ناراضی دارند. بهار عربی نشان داد که چگونه ناآرامی در یک کشور عربی می‌تواند به راحتی به کشورهای دیگر سرایت کند.
