کیان آنلاین – اکو ایران در گزارشی نوشت: بر اساس آمار منتشر شده توسط مرکز آمار، بخش نفت و گاز در سال گذشته بالغ بر 20 درصد رشد داشته است. به عبارت دیگر، ارزش افزوده حقیقی بخش نفت و گاز در سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۱، ۲۰.۳ درصد افزایش یافته است. با وجود اینکه روند رشد بخش نفت در سال‌های اخیر صعودی بوده اما همچنان بسیار عقب‌تر از دو دهه گذشته است، به بیان دیگر حجم حقیقی بخش نفت در سال گذشته بالغ بر 45 هزار میلیارد تومان پایین‌تر از سال‌های میانی دهه 80 است.
بالاترین نرخ رشد بخش نفت و گاز مربوط به دوران برجام در سال ۱۳۹۵ بود که رکورد ۳۶ درصدی را ثبت کرد. پایین‌ترین‌هم به سال 91 و 97 بازمیگردد که رشد به شدت منفی بوده است.
نفرین یا جادوی نفت
بخش نفت و گاز ایران به عنوان یکی از ارکان‌های مهم اقتصادی در تامین درآمدهای ملی و توسعه اقتصادی نقش بسیار مهم و کلیدی ایفا می‌کند. این بخش در دهه‌های گذشته فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرده است. بیش از هر بخشی تحت تاثیر تحولات داخلی و بین‌المللی قرار گرفته و رونق‌های باشکوه تا رکودهای تلخی را برای اقتصاد وابسته به نفت ایران رقم زده است.
این گزارش به بررسی روند رشد حقیقی (اثر تورم گرفته شده است) بخش نفت و گاز از سال ۱۳۸۶ تا ۱۴۰۲ می‌پردازد و از تاثیرات شوک‌های اقتصادی وارد شده در این دوران بر این بخش می‌گوید. این دوران به پنج مرحله تقسیم شده است که هر کدام با فرصت‌ها و تهدیدات خاص خود همراه بوده است.
پرده اول: نفت در قله
در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد بخش نفت با فراز و نشیب‌های خاص خود روبرو بود. در این دوره رشد این بخش ابتدا نزولی و سپس صعودی شد. رشد بخش نفت در سال های 87 و 88 پایین بود اما در سال‌های بعد‌تر به دلیل رونق در بازار جهانی نفت روند رشد این بخش افزایشی شد.
بالاترین نرخ رشدی که بخش نفت و گاز در این دوره تجربه کرد، در سال ۱۳۹۰ رخ داد که برابر با ۴٫۴ درصد بود. بین سال‌های 85 تا 90 شاهد بیشترین ارزش افزوده بخش نفت و گاز در سال‌های اخیر بوده‌ایم. به عبارت دیگر بازه زمانی مذکور پررونق‌ترین سال‌های درآمدهای نفتی پس از انقلاب برای ایران محسوب می‌شود.
به عبارتی دیگر، اگر در ابتدای دهه 90 تحریم‌های بین‌المللی گسترده‌ای علیه ایران وضع نمی‌شد، شاید می‌توانستیم شاهد رشد خوبی در این بخش باشیم. با بررسی روند تغییرات نرخ رشد بخش نفت و گاز می‌توانیم ببینیم که از سال ۱۳۹۱ و با وضع تحریم‌های بین‌المللی ضربه مهلکی به این بخش وارد شده است.
پرده دوم: سایه سیاه تحریم‌ها بر نفت
با شروع تحریم‌های بین‌المللی، رونق که در بخش نفت و گاز وجود داشت نیز از بین رفت. نرخ رشد بخش نفت و گاز در سال ۹۱ سقوطی معادل منفی ۲۷٫۵ درصدی کرد. در سال‌های بعدی نیز حجم ارزش افزوده نفت روندی کاهشی داشت و رکود بر این بخش رخت سیاهی پهن کرد. حجم حقیقی بخش نفت از حدود 170 هزار میلیارد تومان در سال‌های پایانی دهه 80، پس از آغاز تحریم‌ها به حدود 120 هزار میلیارد تومان رسید.
پرده سوم: بازگشت رونق به صنعت نفت
با توافق برجام یک رونق به بخش نفت و گاز بازگشت و رشد چشم‌گیری را رقم زد. اما همچنان مقدار ارزش افزوده خلق شده کمتر از دوران قبل از وضع تحریم‌های بین‌المللی بود اما بسیار به آن نزدیک شده بود. به دلیل کاهش شدید حجم بخش نفت در سال‌های ابتدایی دهه 90، با امضای برجام رشد این بخش در سال 95 به قله تاریخی خود یعنی 36 درصد رسید. روند صعودی حجم بخش نفت در سال 96 هم ادامه یافت تا جایی که حجم حقیقی این بخش به حدود 160 هزار میلیارد تومان رسید.
پرده چهارم: ترامپ آمد
دونالد ترامپ همانطور که از قبل گفته بود، از توافق برجام خارج شد و تحریم‌ها باری دیگر بر ایران رخنه کردند. به دلیل فشار بالای آمریکا بر کشورهای دیگر و شرکت‌های نفتی، تولیدات نفتی و درآمد ارزی کشور بسیار کاهش یافت. در نتیجه این اتفاقات صنعت نفت ایران بزرگ‌ترین سقوطش را در دو دهه گذشته ثبت کرد. حجم حقیقی بخش نفت و گاز در سال 98 به حدود 92 هزار میلیارد تومان رسید، این رقم حدود نصف ارزش افزوده این بخش در سال های میانی دهه 80 است.
این روند منفی و رکود گسترده تا سال ۹۹ و روی کار آمدن جو بایدن بر مسند ریاست جمهوری ادامه داشت.
پرده آخر: نفت در مسیر قله
در سال ۹۸ به دلیل خروج آمریکا از برجام، ارزش افزوده تولیدی بخش نفت و گاز بسیار پایین آمد. به طوری که، حتی در دوران کرونا نیز نرخ رشد مثبت بود. به عبارت دیگر، حتی با وجود همه‌گیری کرونا و تعطیلی صنایع نیز نرخ رشد نمی‌توانست پایین‌تر از آنچه بود بیاید و اوضاع بدتر شود. در نتیجه، در سال ۹۸ کمترین ارزش افزوده خلق شده در سال‌های گذشته در بخش نفت و گاز ثبت شد. با ریاست جمهوری جو بایدن و امیدواری به از سرگیری توافق برجام از شدت تحریم‌ها تا حدودی کاسته شد. پیامد این امیدواری، بهبود وضعیت بخش نفت و گاز و رشد مثبت آن بود. در سال گذشته، بالاترین نرخ رشد بخش نفت و گاز پس از دوران برجام رقم خورده است. با این وجود ارزش افزوده تولید شده در سال ۱۴۰۲ همچنان بسیار پایین‌تر از دوران پیش از تحریم‌های بین‌المللی است. حجم حقیقی بخش نفت و گاز در سال گذشته 135 هزار میلیارد تومان برآورد شده که حدود 25 هزار میلیارد تومان نسبت به دو ره برجام پایین تر است.
بررسی روند رشد بخش نفت و گاز از سال ۱۳۸۶ تا ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که سرنوشت این بخش تا حد خوبی در گروی روابط بین‌المللی و تعاملات سیاسی است. همچنین اتکای زیاد اقتصاد ایران بر درآمدهای نفتی باعث شده تا آسیب تحریم‌های بین‌المللی با شدت بیشتری بر اقتصاد نیمه جان کشور وارد شود. رشد و افول این بخش می‌تواند تاثیر به‌سزایی بر مسیر اقتصادی کشور بگذارد.