کیان آنلاین – روزنامه اعتماد نوتشت: جزییات تجارت خارجی ایران تا پایان پاییز امسال نشان می‌دهد که تراز تجاری کشور بیش از ۱۲ میلیارد دلار منفی شده است. این آمار حاکی از آن است که وضعیت تجارت خارجی ایران حتی نسبت به مدت مشابه سال گذشته نیز بدتر بوده. چنانکه نسبت به سال گذشته میزان واردات بیش از ۵ میلیارد دلار اضافه شده، اما میزان صادرات کمابیش در همان عدد مانده است.
این اتفاق البته با ترفند تازه‌ای که دولت رو کرده به گونه‌ای دیگر تفسیر شده است. هفته گذشته رییس کل گمرک ایران برای نخستین‌بار از سال ۹۷ به این سو، آماری از صادرات نفت بدون ذکر جزییات ارایه کرد که بسیاری از فعالان و کارشناسان اقتصادی آن را یک «شعبده‌بازی» برای مثبت وانمود کردن تراز تجاری کشور تعبیر کردند.
از جمله این کارشناسان، عبدالناصر همتی رییس کل اسبق بانک مرکزی بود که در توییتی نوشت: «با رسیدن تراز تجاری ۹ ماهه کشور به منفی ۱۲ میلیارد دلار گمرک کشور با نوآوری و برای اولین‌بار ارزش صادرات ۹ ماهه نفت را هم به آن اضافه و نتیجه را مثبت کرد. میزان خروج سرمایه از کشور و درصد برگشت ارز صادرات غیرنفتی را هم اعلام کنید تا قضاوت بهتری از عملکرد تراز پرداخت‌ها داشت.»
تراز تجاری و تراز پرداخت‌ها چیست؟
تراز تجاری به حسابی گفته می‌شود که درآن خالص درآمد‌های یک کشور از طریق صادرات و واردات لحاظ شده است. از سال ۹۷ به این سو، گمرک کشور رویه تازه‌ای در پیش گرفت و با «سانسور» آمار صادرات نفت به بهانه وجود تحریم‌ها، تراز تجاری را به‌طور ماهانه بدون در نظر گرفتن درآمد‌های نفتی کشور اعلام کرده است.
بیشتر بخوانید:
واقعیت‌های پشت صحنه رشد اقتصاد ایران
در مقابل تراز پرداخت‌ها شامل حساب جاری (نفتی و غیرنفتی) کالا و خدمات و همچنین جریان خالص ورود سرمایه می‌شود. به‌طور کلی بانک مرکزی به‌طور کامل در مقاطع زمانی مشخص اقدام به انتشار اطلاعات کامل وضعیت تراز پرداخت‌های کشور می‌کند.
دلیل تاکید رییس کل اسبق بانک مرکزی بر انتشار آمار خروج سرمایه و ارز صادرات غیرنفتی آن است که بررسی ترازپرداخت‌ها بدون درنظر گرفتن حساب سرمایه، تصویر نادرست و ناکاملی از تراز پرداخت‌ها ارایه می‌کند، چرا که خالص خروج سرمایه و خروج ارز، عامل کاهش‌دهنده تراز پرداخت‌هاست.
صادرات میعانات به نام صادرات غیرنفتی
اما برگردیم به گزارش گمرک از تجارت خارجی کشور که نشان می‌دهد در ۹ ماه منتهی به آذر سال ۱۴۰۲، میزان صادرات قطعی کالا‌های غیرنفتی کشور (به استثنای نفت‌خام، نفت کوره و نفت سفید، همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی)، بالغ بر ۱۰۱میلیون و ۹۰۴هزار تن و به ارزش ۳۶میلیارد و ۴۳۴میلیون دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، افزایشی ۲۶.۴۸درصدی در وزن و کاهشی ۰.۶۸درصدی در ارزش دلاری داشته است.
براساس داده‌های اعلام شده سه قلم عمده کالا‌های صادراتی در ۹ ماهه سال جاری شامل «گاز طبیعی مایع شده» یا همان «ال‌پی‌جی» با ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار، «پروپان مایع شده» با ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار و «متانول» با یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار بوده است.
در بین ۱۰ قلم عمده کالا‌های صادراتی بیشترین رشد ارزشی به ترتیب به «گاز طبیعی مایع شده»، «گاز‌های نفتی» و «هیدروکربور‌های گازی شکل مایع شده»، «محصولات نیمه تمام از آهن» یا از «فولادهای» غیر «ممزوج» و بیشترین کاهش در بین اقلام عمده کالای صادراتی به «پروپان مایع شده»، «میله‌های آهنی» یا «فولادی» و «بوتان مایع» شده اختصاص داشت.
افت تجارت با چین
داده‌های اعلام شده از سوی گمرک ایران نشان می‌دهد در مدت زمان مورد بررسی پنج مقصد مهم صادرات کالا‌های ایرانی شامل کشور‌های «چین»، با رقمی بالغ بر ۱۰ میلیارد و ۳۱۲ میلیون دلار و سهم ۲۸.۳۰ درصد از کل ارزش صادرات، «عراق» با ۶ میلیارد و ۹۲۰ میلیون دلار و سهم ۱۸.۹۹ درصدی، «امارات متحده عربی» با ۴ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار و سهم ۱۲.۹۱ درصدی، «ترکیه» با ۳ میلیارد ۲۶۳ میلیون دلار و سهم ۸.۹۶ درصدی و کشور «هند» با یک میلیارد و ۶۵۳ میلیون دلار و سهم ۴.۵۴ درصد از کل ارزش، صورت گرفته است.
چین همواره یکی از مقاصد عمده کالای صادراتی بوده که گفته می‌شود بخش بزرگی از فروش نفت ایران نیز به این کشور صورت می‌گیرد که البته با تخفیف‌های بالا انجام می‌شود. در نبود اطلاعات کاملی از صادرات نفت ایران نمی‌توان گفت که چقدر نفت به این کشور صادر شده، اما گمرک چین به تازگی اعلام کرده مبادلات تجاری ایران و چین در ۱۱ ماهه ژانویه تا نوامبر ۲۰۲۳ به ۱۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار رسیده است. بر این اساس مبادلات ایران و چین در این دوره نسبت به مدت مشابه سال قبل ۷ درصد کاهش داشته است.
در عین حال چینی‌ها از صادرات کالای خود به ایران غافل نبوده‌اند. چنانکه صادرات چین به ایران در ماه‌های ژانویه تا نوامبر امسال رشد ۹ درصدی داشته و به ۹ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسیده است. چین در مدت مشابه سال قبل ۸ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده بود.
واردات موبایل: ۲ میلیارد دلار
گزارش گمرک نشان می‌دهد تا پایان پاییز امسال «ذرت دامی» با ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار، «گوشی‌های تلفن همراه» با ۲ میلیارد دلار و «دانه سویا» با یک و نیم میلیارد دلار سه قلم عمده کالا‌های وارداتی در بالاترین رده در این مدت بودند.
از سوی دیگر در بین ۱۰ قلم عمده کالا‌های وارداتی هم به لحاظ ارزشی، طلا به اشکال خام، قطعات منفصله اتومبیل‌های سواری و گوشی تلفن همراه هوشمند از بیشترین افزایش و دو محصول برنج و گندم از بیشترین کاهش برخوردار بودند.
امارات نخستین کشور طرف معامله ایران
طی ۹ماه منتهی به آذر سال ۱۴۰۲، کشور امارات متحده عربی با اختصاص رقمی بالغ بر ۱۵میلیارد و ۹میلیون دلار و سهمی حدود ۳۱.۰۴درصد از کل ارزش واردات، در جایگاه نخست کشور‌های طرف معامله قرار گرفته است. همچنین کشور‌های چین با ۱۳میلیارد و ۷۴۲میلیون دلار و سهم ۲۸.۴۲درصد، ترکیه با ۵میلیارد و ۲۶۵میلیون دلار و سهم ۱۰.۸۹درصد، آلمان با یک میلیارد و ۵۹۹میلیون دلار و سهم ۳.۳۱درصد و هند با یک میلیارد و ۴۲۸میلیون دلار و سهم ۲.۹۵درصد از کل ارزش واردات، جزو کشور‌های عمده طرف معامله واردات بوده‌اند. طی ۹ ماه منتهی به آذر ۱۴۰۲، میزان ترانزیت خارجی کشور در حدود ۱۲میلیون و ۶۳۴هزار تن بوده است که نسبت به رقم ۱۰میلیون و ۱۴۶هزار تن در مدت مشابه سال گذشته، افزایشی ۲۴.۵۲درصدی داشته است.