کیان آنلاین؛ اقتصاد در میان دانش‌های علوم انسانی همواره به عنوان علمی سخت و پیچیده با زبانی فنی مطرح بوده که هر کس قادر به درک آن نیست. این علم مملو از آمار، نمودار، عدد و رقم است و همین امر خواندن آن را خسته کننده می‌کند و از اقتصاد علمی عبوس و خشک و انعطاف ناپذیر می‌سازد. برای همین خیلی‌ها تمایلی به شروع مطالعه درباره‌ی اقتصاد ندارند و آن را علمی تخصصی می‌دانند که هر کسی از آن سر در نمی‌آورد.
با وجود این باور عمومی، درک مفاهیم اقتصادی برای عموم مردم امر ناممکنی نیست، مشروط بر اینکه مفاهیم پیچیده با زبانی ساده بیان شود. اینکه علمی پیچیدگی‌های خود را داشته باشد امر جدیدی نیست اما هنر اصلی آن است که این پیچیدگی‌ها با زبانی ساده فهم بیان شود. علم اقتصاد متعارف طرفدار اندیشه «بازار آزاد» است و با منطق عرضه و تقاضا فعالیت‌های اقتصادی را تحلیل می‌کند. این علم که در اکثر دانشگاه‌ها تدریس می‌شود گفتمان غالب در علم اقتصاد است که البته گفتمان‌های دیگر نقدهای زیادی به آن وارد می‌کنند.
در این یادداشت چهار کتاب معرفی کردیم که برای شروع مطالعه اقتصاد گزینه‌های خوبی هستند.
برای شروع مطالعه هر دانشی و حتی نقد آن لازم است ابتدا شناخت کافی از آن داشته باشیم. کتاب «اقتصاد به زبان ساده» نوشته لس لیونیگستون شروع خوبی به نظر می رسد. این کتاب نخستین کتاب از مجموعه آموزش اقتصادی است که با زبانی ساده و روان در هر فصل، کلیات علم اقتصاد متعارف را توضیح می‌دهد. نویسنده در پایان هر فصل خلاصه‌ای از مباحث مطرح شده را بیان می‌کند و در ادامه سوالاتی را از خواننده می پرسد که تفکر در مورد پاسخ آن‌ها به درک بهتر مفاهیم آموزش داده شده کمک می‌کند.
خواندن این کتاب از این حیث لذت بخش است که پیچیده‌ترین مفاهیم تخصصی اقتصادی مانند قانون عرضه و تقاضا، تقسیم تخصصی کار، کشش قیمتی، کمیابی منابع، جهانی شدن و … را با ذکر مثال‌هایی ملموس ارائه می‌کند. مثال‌هایی که به ظاهر ساده اما بیان کننده پیچیده و فنی‌ترین مفاهیم اقتصادی هستند. بخش آخر کتاب در مورد جهانی شدن است. یکی از پرکاربردترین اصطلاحات اقتصادی که البته دارای تاثیرات اجتماعی و سیاسی هم هست. اما بعد از خواندن این کتاب و حالا که با مقدمات علم اقتصاد متعارف آشنا شدیم می‌توانیم خودمان را برای مطالعه دو کتاب دیگر آماده کنیم. «رویکرد و روش در اقتصاد» نوشته فریبرز رئیس دانا و «نطریه‌های جهانی شدن» نوشته دیوید هلد و آنتونی مگ‌گرو.
اهمیت کتاب «رویکرد و روش در اقتصاد» در این است که پس از شناخت باورهای غالب در علم اقتصاد متعارف طرفدار بازار آزاد، خواننده را به عمق و ریشه نظریات اقتصادی می‌برد. خواننده با خواندن این کتاب می‌تواند با نظریات مختلف اقتصادی و ریشه‌های اجتماعی هر یک آشنا شود و نگاهش به موضوعات و مقولات اقتصادی یک نگاه تک بعدی و صرفا تاییدی نباشد. رئیس دانا، اقتصاددانی که او را با اندیشه‌های انتقادی و رادیکال اقتصادی می‌شناسیم در این کتاب نظریات و چالش‌های مختلف در روش‌شناسی اقتصادی و بینش‌های فلسفی و سمت و سوهای طبقاتی و ایدئولوژیک آن‌ها را بیان می‌کند.
این کتاب روش‌شناسی اقتصاد را بحثی مهم و پرداختن به آن را برای درک اقتصاد حیاتی می‌داند و با طرح نظریات مختلف و ریشه‌های فلسفی هر یک نشان می‌دهد بر خلاف باور بسیاری از اندیشمندان، ما با «یک اقتصاد» که اغلب همان اقتصاد متعارف طرفدار بازار آزاد است روبرو نیستیم بلکه «اقتصادها»ی متفاوتی با نظرات و روش‌های گوناگونی وجود دارد که هر یک از دریچه‌‌ای به واقعیت‌های اقتصادی جامعه می‌نگرند و اولویت‌هایشان نیز متفاوت است.
کتاب اولی که معرفی کردیم یعنی «اقتصاد به زبان ساده» مباحث خود را با توضیح جهانی شدن به اتمام می‌رساند. اما جهان شدن چیست که انقدر مورد توجه صاحب‌نظران حوزه‌های قرار گرفته است؟ چه نظریاتی در مورد آن وجود دارد و آثار مثبت و منفی آن چیست؟ نویسندگان کتاب «نطریه‌های جهانی شدن» توانسته‌اند مجموعه‌ای متنوع از نظرات و دیدگاه‌های گوناگون در مورد جهانی‌شدن را جمع آوری کنند. این کتاب دو بخش دارد: بخش اول به شکل‌گیری جهانی‌شدن می‌پردازد که شامل هفت فصل از نویسندگان مختلف است. بخش دوم در مورد بازسازی جهانی‌شدن است و طی ۵ فصل نویسندگان مختلف وضعیت جهانی شدن در دوران معاصر را توضیح می‌دهند.
مطالعه این اثر هم درک وسیعی از فرایند جهانی‌شدن را به خواننده می‌دهد و هم او را با نظریات و دیدگاه‌های متفاوت آن آشنا می‌کند. خلاصه‌ای مطالعاتی که شاید بتوان آن را چکیده ده‌‌ها کتاب دیگر دانست و شروع خوبی برای مطالعه عمیق‌تر و تخصصی‌تر با جهانی شدن است. به ویژه کسانی که قصد دارند یک تحقیق دانشگاهی یا یک مقاله در مورد جهانی‌شدن تهیه کنند، این کتاب شامل نظرگاه‌های متفاوت است و آن‌ها را از رجوع به کتاب‌های متعدد بی‌نیاز می‌کند. دیوید هلد یکی از نویسندگان این کتاب استاد مدرسه اقتصادی لندن است و نظریه دموکراسی جهان وطن را مطرح می‌کند با مضمون که دموکراسی برای کارایی بیشتر باید فراتر از مرزهای ملی و در یک گستره فراملی و جهانی عمل کند.
حال که در مورد پایه‌های علم اقتصاد متعارف، اندیشه‌های اقتصادی مختلف و در یک چهارچوب جهانی‌تر در مورد جهانی شدن خواندیم بهتر است نظری هم به اقتصاد ایران بیندازیم. «طبقه و کار در ایران» نوشته سهراب بهداد و فرهاد نعمانی، دو تن از اقتصاددانان پرسابقه ایران و اساتید سابق دانشگاه تهران اثری است که طی یکی یک دهه اخیر بسیار مورد توجه محققان و علاقه‌مندان اقتصاد قرار گرفته و در مقالات مختلف ارجاع‌های زیادی به آمارها و مبانی نظری آن شده است.
ویژگی بارز این کتاب برای شروع مطالعه اقتصاد، پیوند نظریه و آمار تجربی است و با اتکار به آمارهای مربوط به نیروی کار و طبقات، به تحلیل طبقاتی جامعه و ریشه‌های نابرابری در ایران می‌پردازد. به گفته American Journal of Sociology «خواندن کتاب طبقه و کار در ایران، شگفت انگیز است»، Social Forces آن را «خواندنی، جذاب و تفکر انگیز» می‌داند و Middle East Journal مهمترین حسن این کتاب را «روش تجربی آن در بررسی طبقه و کار» ارزیابی کرده است. این کتاب در بخش‌هایی همچنین به وضعیت اشتغال زنان در ایران پس از انقلاب می‌پردازد و با بیان آمارهایی در این زمینه روند اشتغال زنان پیش و پس از انقلاب را بررسی کرده است. از این رو است که بولتن انجمن مطالعات خاورمیانه معتقد است بهداد و نعمانی «کاری فوق‌العاده عالی در تئوریزه کردن تأثیر انقلاب بر زنان ایران کرده‌اند.»
اقتصاد علمی خشک نیست!
خب، حالا که چهار کتاب، یکی با زبانی ساده برای شروع مطالعه اقتصاد متعارف، یکی بیان اندیشه‌های روش و نظریه اقتصاد، یک کتاب برای درک تحولات جهانی و دیگری یک کتاب مهم و پرمخاطب در تحلیل طبقاتی جامعه ایران را معرفی کردیم امیدواریم از آن باور عمومی که اقتصاد را علمی خشک و فنی و غیرقابل فهم برای عموم است کمی دور شده باشیم و مطالعه این کتاب‌ها این انگیزه را به ما بدهد تا آثار بهتری را مطالعه کنیم و روزی به آن باور عمومی کاذب بخندیم./طاقچه